Czym jest bank centralny?

Bank centralny jest instytucją publiczną, która zarządza walutą danego kraju lub grupy państw. Nadzoruje podaż pieniądza, poprzez kontrolowanie ilości pieniędzy znajdujących się w obiegu. Nadrzędnym celem działalności większości banków centralnych jest zapewnienie stabilności systemów finansowych w gospodarce swoich państw. Dodatkowo, jednoczy wokół siebie cały system bankowy, pełniąc funkcję zwierzchnika finansowego. Efektywne funkcjonowanie tej instytucji gwarantuje realizację głównych zamierzeń gospodarczych sprawnie działającego państwa.

Główne zadania banku centralnego

Do podstawowych funkcji banku centralnego należą: emisja pieniądza, zarówno gotówkowego, jak i bezgotówkowego, administrowanie rezerwami walutowymi, monitorowanie i śledzenie danych ekonomicznych, nadzór bankowy oraz obsługa finansowa budżetu państwa. Priorytetowym zadaniem banku centralnego jest zapewnienie bezpieczeństwa i stabilności systemu finansowego państwa.

Bank centralny posiada monopol na drukowanie głównej waluty obowiązującej w danym państwie, która następnie trafia do obiegu w gospodarce. Instytucja jest jedynym organem upoważnionym do emisji pieniądza. Monitoruje również przetwarzanie transakcji płatniczych i reguluje podaż pieniądza. Ustala także stopę procentową, po której banki komercyjne mogą pożyczać od niego pieniądze.

Bank centralny pełni rolę banku nadrzędnego, nadzorującego funkcjonowanie banków komercyjnych. W zakresie działalności banku centralnego pozostaje refinansowanie banków, określanie rezerw finansowych utrzymywanych przez banki, nadzorowanie systemu płatności, obsługa bezgotówkowych transakcji płatniczych w budżetach publicznych, administrowanie lokatami budżetu publicznego, realizacja i udział w rynku pożyczek publicznych. W sytuacji kiedy pozycja banku komercyjnego jest zagrożona, bank centralny może udzielić pożyczki w formie kredytu redyskontowego lub kredytu lombardowego.

Zarządzanie przez bank centralny rezerwami walutowymi państwa ma na celu zapewnienie wystarczającej płynności środków do przeprowadzania, w razie potrzeby, transakcji walutowych. Dla optymalnego administrowania rezerwami walutowymi decydujące znaczenie mają kryteria: płynność, bezpieczeństwo oraz rentowność. Rezerwy walutowe są inwestowane w określone instrumenty, na podstawie analizy bieżących i prognozowanych uwarunkowań rynkowych. Struktura rezerw zmienia się w czasie, odzwierciedlając wartość rynkową zainwestowanych rezerw.
Bank centralny na bieżąco monitoruje i śledzi dane ekonomiczne, w szczególności prognozy wzrostu gospodarczego i prognozy inflacji, które są wykorzystywane do ustalania kierunku polityki monetarnej.

Bank centralny – czym jest polityka monetarna?

Polityka monetarna, określana również polityką pieniężną, jest częścią polityki gospodarczej państwa, która ma przyczynić się do osiągnięcia konkretnych celów makroekonomicznych. Odbywa się to poprzez wpływ na ramy monetarne gospodarki lub obszar walutowy. Nadrzędnym zadaniem polityki pieniężnej każdego państwa jest utrzymanie inflacji na niskim poziomie, czyli dążenie do ograniczenia nadmiernego wzrostu cen, a także wspomaganie polityki gospodarczej rządu. Warto jednak podkreślić, że wsparcie dla rządowej polityki ma charakter drugorzędny i nie może pozostawać w sprzeczności z polityką stabilizacji cen.

Instrumenty banku centralnego

Bank centralny w ramach prowadzonej działalności posiada szeroki wachlarz indywidualnych narzędzi, które umożliwiają mu realizację założeń polityki monetarnej. Do kluczowych instrumentów należą: ustalanie stóp procentowych na rynku międzybankowym, prowadzenie operacji otwartego rynku, interwencje na rynku walutowym, prowadzenie transakcji depozytowo-kredytowych.

Ustalanie stóp procentowych na rynku międzybankowym

Rada Polityki Pieniężnej ustala poszczególne stopy procentowe na rynku międzybankowym, takie jak: stopa referencyjna, depozytowa, lombardowa, a także redyskontowa. Poprzez te działania oddziałuje w pośredni sposób na oprocentowanie zarówno kredytów klientów indywidualnych, jak i lokat bankowych. Wysokość kredytu oraz oprocentowanie przekłada się w bezpośredni sposób na ilość środków pieniężnych w obiegu gospodarczym. Podniesienie przez bank centralny stóp procentowych oznacza w praktyce, że koszt zaciągniętego kredytu jest wyższy, co zniechęca potencjalnego kredytobiorcę. Maleje więc liczba zaciągniętych kredytów i w konsekwencji pieniądz nie zostaje wprowadzony do gospodarki. Z drugiej strony podwyższenie stóp procentowych wpływa na wzrost oprocentowania lokat bankowych. Wyższe oprocentowanie zachęca klientów do lokowania pieniędzy w bankach. W następstwie maleje ilość środków pieniężnych na rynku, czyli zmniejsza się ich podaż. Czynnik ten ma bezpośredni wpływ na ceny dóbr i usług (hamują ich wzrost).

Polityka otwartego rynku

Operacje otwartego rynku odgrywają ważną rolę w kontrolowaniu stóp procentowych, zarządzaniu płynnością na rynku i ogłaszaniu decyzji dotyczących polityki pieniężnej. Wszystkie operacje otwartego rynku sprowadzają się do transakcji kupna oraz sprzedaży papierów wartościowych lub bonów pieniężnych na rynku pieniężnym lub kapitałowym. Bank centralny korzysta z krótkoterminowego, średnio lub długoterminowego rynku kapitałowego. Operacje otwartego rynku banku centralnego wpływają na podaż pieniądza w gospodarce, a także na koszt kredytu. Jeśli bank centralny kupuje papiery wartościowe na wolnym rynku, następstwem jest wzrost podaży pieniądza w gospodarce, ponieważ pieniądz banku centralnego jest zasilany przez sektor bankowy. Jeśli dostępność pożyczek wzrasta, stopy procentowe zwykle spadają, a pożyczki stają się tańsze. Z drugiej strony sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny podraża kredyt i zmniejsza podaż pieniądza. Dzięki transakcjom kupna i sprzedaży papierów wartościowych bank centralny ma możliwość wywierania wpływu na zdolności emisyjne banków komercyjnych oraz efektywność rynku pieniężnego.

Interwencje walutowe

Kolejnym ważnym narzędziem polityki monetarnej są interwencje na rynku walutowym. W przypadku nadmiernego wahania kursu, mogącego zakłócić sprawne funkcjonowanie rynku finansowego, bank centralny dokonuje interwencji walutowej. Odbywa się to poprzez sprzedaż określonej ilości zgromadzonych zapasów w obcej walucie. Działania te mają na celu zniwelowanie negatywnego oddziaływania na stabilność finansową oraz zwiększenie skuteczności polityki pieniężnej realizowanej przez bank centralny.

Transakcje depozytowo-kredytowe

Transakcje depozytowo-kredytowe stanowią połączenie różnorodnych kredytów refinansowanych, udzielanych przez bank centralny bankom komercyjnym oraz depozytów przyjętych przez bank centralny. Operacje depozytowo-kredytowe, umożliwiające bankom komercyjnym, w zależności od ich bieżącej kondycji finansowej, założenie depozytu (jednodniowej lokaty terminowej) lub uzyskanie jednodniowego kredytu, są istotnym dopełnieniem transakcji otwartego rynku.

Bank centralny w Polsce

Rolę polskiego banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski (NBP) z siedzibą główną w Warszawie. Realizuje on zadania określone w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, a także w ustawie o Narodowym Banku Polskim oraz w ustawie Prawo Bankowe. Wskazane akty prawne zapewniają niezależność NBP od innych organów państwa. Zgodnie z art 227 Konstytucji RP Narodowemu Bankowi Polskiemu przysługuje wyłączne prawo emisji pieniądza. Organ ten jest również odpowiedzialny za ustalanie kierunków i realizacji polityki pieniężnej oraz składanie w Sejmie sprawozdań z ich wykonania.